“Bana bir dayanak noktası ve yeterli uzunlukta bir kaldıraç verin dünyayı yerinden oynatayım.”
Arşimet
İnsan olarak en büyük yetilerimizden biri, doğanın bize sunduğu materyalleri kullanarak icat çıkarabilmek. Antik dünyanın ilk bilim insanı olarak kabul edilen Arşimet’in, 2000 yıl önce insanlığa sunduğu kaldıraçlı sistemler, bunun en popüler örneklerindendir. Genellikle fizik dersinde karşımıza çıkan “kaldıraç” terimi, her ne kadar sadece mekanik olarak algılansa da, aslında günlük hayatımızın hemen hemen her noktasında zihinsel olarak da yararlanabileceğimiz bir akıl modelidir. En yalın haliyle Kaldıraç Akıl Modeli, sınırlı zaman ve enerjiye sahip olduğumuz bu hayatta minimum yatırımla maksimum fayda elde etmek üzerine bir ipucu sunmaktadır.
Öncelikle fizik dersinde gördüğümüz şekliyle ele almak gerekirse, bir nesneyi kolayca hareket ettirmemize yardımcı olan kaldıraç sisteminde aşağıdaki görselde görüldüğü üzere 3 bölüm vardır: Nesne/Yük, Dayanak Noktası, Kuvvet. Mesela, makas, tahterevalli ve cımbız bu sisteme örnek olarak verilebilir.
Bu görsele bakıp kendinize şu soruları sorabilirsiniz:
Bir kaldıracım olduğunu nasıl anlayabilirim?
Bu kaldıracı hayatımda nasıl kullanabilirim?
Bu soruları örneklerle cevaplamak daha açıklayıcı olacaktır:
Zaman: Kaldıraç Akıl Modeli ile zamanınızı daha verimli harcayabilirsiniz. Mesela, bir gün içerisinde kendinizi en üretici veya en canlı hissettiğiniz saat aralığına (zihinsel) kaldıracınızı koyarak, yaratıcılık gerektiren zor bir proje üzerinde odaklı bir şekilde çalışabilir -enerjinizi harcayabilir- ve normal şartlar altında 8 saat sürecek işinizi çok daha kısa sürede bitirebilirsiniz. Bir başka deyişle, minimum zamanda maksimum işi yapmış olursunuz. Buradaki kaldıraç akıl modelini terimlerle şöyle eşleştirebiliriz:
Nesne/Yük: Yaratıcılık gerektiren zor bir proje
Dayanak Noktası: Bir gün içerisinde kendinizi en üretici veya en canlı hissettiğiniz saat aralığı
Kuvvet: Odaklı bir şekilde çalışmak, enerji harcamak
Fırsat: Kaldıraç Akıl Modeli ile fırsatlardan daha fazla yararlanabilirsiniz. Mesela, havanın yağmurlu olduğu zamanlarda sokakta şemsiye satan kişilerle karşılaşırız. Satışçı normalde 10 lira fiyat söylediği şemsiyeyi, o anda 15 liraya satarak daha kısa zamanda daha fazla kazanabilir. Bu, satışçının kaldıraç akıl modelinden yararlandığının bir göstergesidir. Bu örnek hemen hemen tüm sektörler için geçerlidir. Firmalar fırsatın olduğu yerde kaldıraç akıl modeli ile doğrudan kazançlarını katlamaya odaklanırlar. Buradaki kaldıraç akıl modelini terimlerle şöyle eşleştirebiliriz:
Nesne/Yük: Satıştan daha fazla para kazanmak
Dayanak Noktası: Fırsat, yani havanın yağmurlu olması
Kuvvet: Satış süresince harcanılan zaman ve enerji
Yetkinlik: Kaldıraç Akıl Modeli ile yetkinliklerinizi daha etkili kullanabilirsiniz. Mesela, güçlü yönleriniz üzerine (zihinsel) kaldıracınızı koyarak, üzerinizdeki işler üzerinde daha odaklı bir şekilde çalışabilir –enerji harcayabilir- ve yöneticilerinizin şirketin dikkatini çekebilirsiniz. Farklı bir ifadeyle, kendinize en çok güvendiğiniz alanlar üzerinden iş yapış şeklinizi oluşturmak, size avantaj sağlayacaktır. Dolayısıyla, hayat boyu öğrenme ile sahip olduğumuz yetkinlikleri sürekli olarak geliştirmek veya yeni yetkinliklere sahip olmak, daha fazla dayanak noktası oluşturacağı için daha fazla kaldıraç kullanma imkânı sunacaktır. Buradaki kaldıraç akıl modelini terimlerle şöyle eşleştirebiliriz:
Nesne/Yük: Yöneticilerinizin dikkatini çekmek
Dayanak Noktası: Güçlü yönleriniz veya yetkinlikleriniz
Kuvvet: Odaklı bir şekilde çalışmak, enerji harcamak
Yetkinlik ve kaldıraç söz konusu olunca Fransız filozof Jean-Jacques Rousseau’nun Toplum Sözleşmesi kitabında yer alan şu sözlerine değinmemek olmaz:
“Monarşiyle yönetilen bir devletin iyi çekilip çevrilebilmesi için, bu devletin büyüklüğü ya da genişliği, onu yöneten kimsenin yetenekleriyle ölçülmelidir. Fethetmek yönetmekten çok daha kolaydır. Oldukça uzun bir kaldıraçla insan dünyayı tek parmağı ile yerinden oynatabilir ama onu taşımak için Herakles’in omuzları gerekir.”
Yukarıdaki örneklerden anlaşılacağı üzere Kaldıraç Akıl Modelini uygulamak için öncelikle uygun koşulların oluşturulması gerekiyor. Yani, ideal bir dayanak noktası ve yük olmalı ki var olan enerjimizi harcayabilelim. Mesela, kendimizi tanıyarak verimli olduğumuz dönemleri öğrenmemiz, yetkinliklerimizin farkına varmamız, karşımıza çıkan fırsatları keşfedebilmemiz gerekiyor. Bunun içinse doğayı ve onun bir parçası olan insanı tanımak üzerine ipuçları sunan modern bilgelik kavramlarını öğrenmemiz gerekiyor. Bunlardan bazıları:
Asimetrik Etki Akıl Modeli: Bu akıl modelini öğrenerek fırsatları nasıl yaratabileceğimiz ile ilgili ipuçlarına sahip olabiliriz.
Yetkinlik Çemberi Akıl Modeli: Bu akıl modelini öğrenerek sahip olduğumuz yetkinlikler ve yeni yetkinlik kazanımı ile ilgili bazı ipuçlarına ulaşabiliriz.
Aktivasyon Enerjisi Akıl Modeli: Bu akıl modelini öğrenerek iyi alışkanlıklara sahip olmanın kimyasını öğrenebilir ve bu alışkanlıkları bir dayanak noktası olarak görüp Kaldıraç Akıl Modelini uygulayabiliriz.
Toparlamak gerekirse, Kaldıraç Akıl Modeli, günlük hayatta karşılaştığımız olaylardan en kârlı şekilde çıkmamıza imkân tanıyan bir modern bilgelik kavramıdır. Bu kavramdan aktif ve etkili bir şekilde yararlanmanın en ideal yolu ise, diğer modern bilgelik kavramlarından faydalanarak kendimize dayanak noktaları oluşturmaktır. Bu sayede, kaldırmamız gereken yükleri –çözülecek problemler, alınacak kararlar vs.- minimum kuvvet ile kaldırabiliriz.
Ek Not: Blog yazılarımı yazarken, Kaldıraç Akıl Modeli’nden faydalanıyorum. Mesela, en üretici ve dinamik olduğum saat aralığı sabah 9:00 ile 11:00. Hafta içi çalıştığım için iş çıkışı eve geldiğimde kısa kısa araştırmalar yaparak kendimi hafta sonuna hazırlıyorum. Ve Cumartesi günü geldiğinde sabah 9:00 – 11:00 aralığına (zihinsel) kaldıracımı koyarak, bir akışa giriyorum ve odaklı bir şekilde yazılarımı yazmaya başlıyorum.
Kaldıraç Akıl Modeli’ni, diğer Modern Bilgelik Kavramları ile bağdaştırmak gerekirse, şu kavramları incelemenizi tavsiye ederim: