Fizik dersinin terimleri olan “hız” ve “sürat”, çoğu zaman aynı şey gibi algılanıyor ancak ikisini birbirinden ayırmamız gerekiyor. Vektörel bir büyüklük olan “hız”, yer değiştirmeye endeksliyken, skaler bir büyüklük olan “sürat” ise alınan yola endekslidir. Hız ve sürat akıl modelini anlamak, davranışlarımızı ve kararlarımızı sorgulayarak enerjimizi ve zamanımızı en verimli şekilde kullanmamızı olanak sağlar.
Hız ve sürat kavramlarını aşağıdaki görsel ile basit bir şekilde açıklayabiliriz. Mesela, aracınızla A noktasından ok yönünde hareket ederek 1 saat sonra tekrar A noktasına vardığınızı ele alalım. 1 saatte gittiğiniz yol 16 km olduğu için süratiniz 16km/saattir. Ancak, yolun sonunda tekrar A noktasına dönerek hiç yer değiştirmemiş olduğunuz için toplam hızınız sıfırdır.
Biz insanlar çoğu zaman her şeyi dört dörtlük yapınca daha iyi bir kariyere veya hayata sahip olacağımızı sanırız lakin buradaki yanılgı, süratli gidince hızlı gittiğimizi sanıyor olmamızdır. Yukarıdaki örnekte de yer aldığı gibi 16 km’yi ne kadar süratli gidip erken varırsak varalım, günün sonunda hızımız sıfırlanmış ve ileri gidememiş olacağız. Dolayısıyla, süratimizin farkında olduğumuz kadar hızımızın da farkında olmamız gerekiyor. Ancak bu sayede bilinçli bir şekilde hayattaki hedeflerimize daha “hızlı” ulaşabiliriz.
Bu akıl modelini hayatımızın hemen hemen her alanında kullanabiliriz. Örneğin;
İki ayrı öğrencinin aynı matematik sınavına çalıştığını düşünelim. Sınavda ilk 3 konu çıkacak. Birinci öğrenci ilk 3 konuya çok sıkı çalışıyor ve sınavda tüm soruları cevaplıyor. İkinci öğrenci ise müfredattaki tüm konulara – mesela 8 konu diyelim – çalışıyor ve o da sınavdaki tüm soruları cevaplıyor. Burada ikinci öğrencinin birinci öğrenciye göre daha çok çalıştığını – süratli olduğunu – ancak günün sonunda ikisinin de aynı skoru aldığını – hızda olduğunu – söyleyebiliriz. Dolayısıyla, neyi, neden yapıyor olduğumuzu sorgulayarak ilerlememiz enerjimizi ve zamanımızı daha etkili kullanmamızı sağlayacaktır.
İş yerinde çok fazla çalışmanıza rağmen, pozisyonunuz yükselmiyor veya piyasaya göre hak ettiğinizi alamıyorsanız, muhtemelen çok süratlisiniz ancak pek hızlı değilsinizdir. Dolayısıyla, iş yükünüzün ve yaptığınız işin farkında olarak, size ve şirkete katkısını ve harcadığınız enerji ile zamana değerini iyi değerlendirmeniz önemli. Mesela, size verilen her işi koşulsuz bir şekilde üzerinize almak, sizi süratlendiriyor ancak hızlandırmıyor olabilir.
Çevrenizdeki insanlara karşı (sevgiliniz veya arkadaşlarınız) çok fazla enerji harcayıp sürekli onlar için iyi olduğunu düşündüğünüz şeyler yapmanıza rağmen, ilişkinizi güçlendiremiyorsanız, muhtemelen çok süratlisiniz ancak pek hızlı değilsinizdir. Dolayısıyla, çevrenizdeki bu kişilerin harcadığınız enerjiye değer olup olmadığını ve sizin iyi olduğunu düşündüğünüz şeylerin onlar için ne anlam ifade ettiğini iyi tartarak nasıl hızlanabileceğinizi – ilişkinizi güçlendirmek veya yeni ilişkilere odaklanmak – düşünmeniz gerekiyor. Aksi takdirde, sahip olduğunuz ilişki size pahalıya mal oluyordur.
Toparlamak gerekirse, hayatımızı farklı hedefler uğruna sürekli aksiyonlar alarak sürdürüyoruz. Ancak burada mühim olan, süratli olduğumuz kadar hızlı da olup olmadığımızdır. Bir başka ifadeyle, harcadığımız eforun, bizi hedefe yaklaştırıp yaklaştırmadığını veya yaklaştırıyorsa da bize pahalıya mal olup olmadığını iyi analiz etmemiz gerekmektedir. Bu noktada devreye hız ve sürat akıl modeli giriyor. Bu modeli anlamak, davranışlarımızı ve kararlarımızı sorgulayarak enerjimizi ve zamanımızı en verimli şekilde kullanmamızı olanak sağlar.
Hız ve Sürat Akıl Modeli’ni diğer Modern Bilgelik Kavramları ile bağdaştırmak gerekirse, şu kavramları incelemenizi tavsiye ederim: